Afscheid

“Dat raden we u ten zeerste af. Zijn lichaam is ernstig verminkt.” Dit was het antwoord op mijn vraag of ik mijn echtgenoot nog mocht zien. Ik knikte begripvol. Dat de rechercheur me met zijn antwoord iets belangrijks ontnam, besefte ik nog niet.

Ik zat namelijk als verdoofd op de bank. Hij was dood. Mijn geliefde, de vader van mijn kinderen. Verpletterd op het spoor. Ik kreeg slechts zijn kapotte bril en sleutelbos. Het ontbrak me aan moed en helderheid. De boodschap van de rechercheur nam ik klakkeloos aan. Ik zou geen afscheid nemen van mijn overleden geliefde. Die avond stierf er ook iets in mij.

Toen we dagen daarna met de begrafenisondernemer aan tafel zaten, deed ik nog een kleine poging. Ik vroeg hem hoe ik nou zeker wist dat mijn man echt in die kist lag. Hij schoof ongemakkelijk op zijn stoel heen en weer en zocht naar de juiste woorden. “Mevrouw, ik weet niet of ik dit moet zeggen, maar uw man ligt in een lijkzak.” Dat had ik zelf ook wel bedacht.  Bijeen geraapt dus. Het ongemak van de beste man gaf me te kennen dat het ingewikkeld lag. Gehoorzaam stopte ik met vragen stellen.

Met mijn zwager ging ik nog wel in gesprek met de lijkschouwer. De man die al die stukjes lichaam had moeten bekijken en beoordelen. We zaten daar vooral om te horen of het wel klopte. Er volgde een nauwkeurige omschrijving van de lichaams- en kledingkenmerken. Van zijn behaarde borstkas, zijn bakkebaarden, zijn krijtstreep broek en blauwgroene fleece trui, tot de schoenen waarvan hij kort daarvoor de zool nog provisorisch had vastgeplakt. Het klopte dus. Wat restte was afscheid nemen van een kist. Ik voelde er niets bij.

Pas jaren later ontstond mijn verontwaardiging. Ik ging voelen hoe groot het gemis was van het niet genomen afscheid. Het mij ontnomen afscheid. Goed bedoeld, maar zo pijnlijk. Ik neem het de rechercheur in kwestie niet persoonlijk kwalijk. Hij handelde naar eer en geweten. Hij heeft me twee jaar later zelfs nog uitgebreid te woord gestaan en foto’s laten zien. Hij stond nog altijd achter zijn besluit. Het was beter dat ik mijn man niet meer had gezien. En toch. Toch hoop ik dat hij, zijn collega’s en heel veel andere professionals dit lezen. Want alsjeblieft: ontneem niemand de mogelijkheid tot het nemen van afscheid. Afscheid nemen maakt namelijk verschil.

Er was al geen afscheid vóór zijn dood. Mijn man stierf eenzaam. Zijn lichaam zou net zo kapot gaan als hij van binnen blijkbaar was. Afgesneden van liefde voor zichzelf en het leven. Twee jaar na zijn dood zag ik foto’s. Maar dat is niet hetzelfde. Ik had die wang in werkelijkheid willen zien. Mijn tranen erop laten rollen, een laatste kus willen geven. Omdat zijn dood al niet tot me doordrong. Omdat ik die wang zo vaak heb gestreeld en gekust. Omdat we door de dood werden gescheiden en niemand me dit afscheid mocht afnemen. Zelfs nu, zes jaar na zijn dood, huil ik. Om dat gemis. Tranen om de onomkeerbare beslissing van die ander.

Onlangs sprak ik een jonge vrouw die haar man op precies dezelfde manier verloor als ik. Tragisch op het spoor. Ook zijn lichaam was kapot, bezweken onder de kracht van de dood. Hartverscheurend afschuwelijk. Maar zij stond wél op. Zij voelde het. Dat dit moment haar niet afgenomen mocht worden. Ze eiste dat ze hem nog zou zien. Een stukje van hem. Samen met haar dochtertje heeft ze toch nog afscheid kunnen nemen. Een kus gegeven op zijn huid. Gehuild bij de huls van zijn ziel. Gek dat het wel degelijk uitmaakt. Blijkbaar.

Lieve professional, ik maak een diepe buiging voor jou. Misschien heb ik makkelijk praten. Ik ben niet degene die op het spoor de resten bij elkaar raapt of later de stukjes lichaam ziet. Ik kan niet voelen wat jij op dat moment voelt. Het moet verschrikkelijk zijn. Ik begrijp dat je anderen hiertegen wilt beschermen. Maar hoe ingewikkeld ook, juist in deze situaties kun je iets belangrijks doen. Als weduwe en als deskundige druk ik je op het hart: jij kan het verschil maken.

Afscheid nemen is enorm persoonlijk. En dus ook de keuze óf je afscheid wilt nemen. Niemand anders dan de nabestaande neemt die beslissing! Als professional heb je de taak open en eerlijk te zijn. En je stinkende best te doen afscheid mogelijk te maken. Daarvoor is het nodig dat je je twee dingen realiseert. Allereerst hoop ik dat je na het lezen van deze tekst doordrongen bent van het belang van het nemen van afscheid. En begrijp alsjeblieft dat elke centimeter van waarde is, hoe gek dat ook mag klinken. Ik had met heel mijn hart nog íets van mijn man willen zien, al was het slechts zijn wang geweest. Maar realiseer je ook dat jíj degene bent die dat alles aan de nabestaande moet duidelijk maken. Dat het mag en van waarde kan zijn in de jaren die volgen. Niet opdringen dus, maar vertellen. Die nabestaande kan het niet overzien. Die is in shock, realiseer je dat alsjeblieft. Afscheid nemen moet dus niet, maar het moet wel altijd mogen. Ik nodig je uit deze boodschap diep in je hart op te slaan. Vele nabestaanden zullen je hier dankbaar voor zijn.

“Mevrouw, uw mans lichaam is ernstig verminkt. Ik wil daar eerlijk over zijn. Het is niet mogelijk hem op te baren zoals dat normaal gesproken gebeurt. Maar als u behoefte heeft aan het nemen van afscheid, dan zullen wij er alles aan doen u nog een stukje van zijn lichaam te tonen. We weten hoe belangrijk dit kan zijn.”

Zo dus.